Wetenschap,
blijft u verklaren!

Terwijl ik voorheen naarstig alle nieuwsartikelen en ontwikkelingen in wetenschappelijk onderzoek volgde, overheerst nu het moedeloze gevoel niet meer te willen praten over het nieuwe coronavirus. In de gespannen weken van maart en april was het inspirerend om te zien in wat voor een recordtempo samenwerkingen werden opgezet - zowel lokaal als internationaal. Kijk nou wat we voor elkaar kunnen krijgen; iedereen doet zo zijn best!

Maar het blijkt een roze bril. Hopeloos naief. Wanneer ik goed om mij heen kijk, zie ik minstens evenveel controverse. De ene na de andere theorie over de origine van het virus vliegt je om de oren. Hoewel wantrouwen jegens de regering geen nieuw fenomeen is, lijkt het nu meer dan ooit op een andere gevestigde orde te focussen: de wetenschap.

De opkomst van het kritisch denken

De Verlichting die aan het eind van de 18e eeuw het redeneren op basis van feiten naar het "gewone volk" bracht, maakte een einde aan de alomtegenwoordige autoriteit van kerk en staat. Deze stroming bevorderde wetenschap en intellectuele uitwisseling voor eenieder die maar nieuwsgierig was. Zo begon de burger zichzelf steeds meer als een individu te zien, met eigen rede en gedachten. Hij was zelf in staat tot het maken van beslissingen, gebaseerd op verworven kennis. Deze onafhankelijkheid is vandaag de dag vanzelfsprekend, maar voor de mensen van toen - wiens leven werd bepaald door de wil van de koning en de lokale priester - was het revolutionair.

Inmiddels, ruim 250 jaar verder, is het vrije denken verweven met onze identiteit als wereldburger. Nu is er echter sprake van een nieuw soort dreiging: die van de pseudowetenschap. In het huidige digitale tijdperk heeft iedereen toegang tot een onuitputtelijke bron van kennis, maar ook van onzin. Combineer dit immer uitdijende, digitale universum met dat iedereen 24/7 met elkaar kan communiceren, en een vloedgolf aan halve waarheden en onwaarheden ontstaat. Struinend op het internet of zittend in een verjaardagskring, moet men zich daarom te allen tijde afvragen of voor bepaalde uitspraken enigszins wetenschappelijk bewijs bestaat of niet. Zodra dit cruciale detail mensen niet meer interesseert, wordt het gevaarlijk.

With great answers, comes great responsability

Het kunnen en mogen opwerpen van kritische vragen is een groot goed. In het beantwoorden van kritische vragen echter, berust een grote verantwoordelijkheid. Ieder antwoord heeft namelijk direct consequenties voor het gedrag van mensen. Gelooft men dat het virus een vorm van Chinees bioterrorisme is, dat zou fungeren als excuus voor grootschalige surveillance en controle door de regering, dan zal de kritische burger zich verzetten tegen de voorzorgsmaatregelen tegen verdere verspreiding van het virus. Gelooft men dat medicijnen voor de behandeling van het virus al lang beschikbaar zijn, maar bewust worden achtergehouden zodat verplichte vaccinatie ingevoerd kan worden, dan zal de burger minder geneigd zijn zich te laten vaccineren. Hij is immers niet van gisteren.

De wetenschap is aan zet

Er heeft altijd een kloof bestaan tussen wetenschappers en de rest van de samenleving. Met oneindige bronnen van kennis voor iedereen voorhanden, lijkt het alsof de kloof in de laatste decennia nauwer wordt. Maar het is een paradox: door foutieve interpretatie van bronnen, wordt de kloof juist groter. Ondanks het feit dat de opleidingsgraad in Nederland sinds jaar en dag stijgende is, biedt intelligentie geen garantie voor de vaardigheid van daadwerkelijk kritisch denken. Dit omvat meer dan het lezen van de krant en de plannen van een kabinet in twijfel trekken.

Het gaat hier om het verifieren van bronnen en bewijs. Niet een anekdote, niet 'eigen onderzoek' door middel van een Google-search; bewijs is een gepubliceerd wetenschappelijk onderzoek, reproduceerbare data en statistische significantie. Eenieder die niet bekend is met deze pijlers der wetenschap, is een mogelijke prooi voor iedere vorm van zogenaamd "bewijs" dat op zijn of haar pad komt.

Het is daarom de plicht van de wetenschapper om anderen de weg te wijzen in deze infodemic, hen te behoeden voor nepnieuws. Ook het nader verklaren van wetenschappelijke publicaties is een absolute noodzaak. In een crisis als deze, waarin de wetenschap een leidende rol wordt toebedeeld - en misschien wel voor het eerst op zo een grote schaal - is het niet gek dat mensen behoefte hebben aan meer duiding van de situatie dan dat de regering in een persconferentie geeft.

Honderd jaar geleden bestond wetenschapscommunicatie uit niet veel meer dan "omdat ik het zeg". Tegenwoordig heeft een wetenschapper, net als een minister, de verantwoordelijkheid naar het publiek om zich nader te verklaren. Het wegwuiven van "onzin"-vragen volstaat niet. Ook al is het onzin; iemand die de biologische, epidemiologische en geneeskundige kennis niet bezit, kan zonder aanvullende uitleg onmogelijk zelf tot dit inzicht komen. De rolverdeling is dus: ministeries gieten de briefings van het Outbreak Management Team in regels voor een samenleving en het is aan de wetenschap om achtergrond en perspectief te bieden, zodat de naleving van deze maatregelen gewaarborgd blijft - ook voor een langere tijd.

Blijf uitleggen

Dit is een betoog om wetenschappers van allerlei kunnen, op te roepen te blijven praten met alles en iedereen om zich heen. Het zou een grote fout zijn om niet meer met andersdenkenden of twijfelaars in gesprek te gaan. Communicatie is de enige remedie voor (onnodige) verdeeldheid. De kloof tussen academici en de rest bestaat nog altijd, maar gelukkig kunnen beide kanten elkaar verstaan. Dus: blijf praten, neem de opgeworpen twijfels en theorieen voor een moment serieus, om ze vervolgens voor eens en voor altijd weg te nemen. Nu kan het nog, straks horen we elkaar niet meer.

The whole problem with the world is that fools and fanatics are always so certain of themselves, and wiser people so full of doubt. - Bertrand Russel